Narodni muzej Leskovac (stara zgrada)
Leskovac je još 1869. godine imao narodnu čitaonicu, nešto kasnije i dve knjižnice i štampariju. Leskovačku čitaonicu osnovao je nastavnik Luka Dožudić početkom osamdesetih godina XIX veka, a gradsku čitaonicu ,,Kasina’’ vodili su nastavnici Gimnazije1.
Prvo pevačko društvo ,,Branko’’ osnovano je u Leskovcu januara 1887. godine. Mesec dana posle toga održana je i prva skupština. Dve godine kasnije, društvo je prestalo da radi, ali je 1890. godine obnovljeno. Značajnu ulogu u radu društva imali su nastavnici Gimnazije. Od 1894. godine za horovođu je postavljen Stanislav Binički. Od 1902. godine horovođa je bio Stevan Živković2.
,,Crkveni glasnik’’, koji je izlazio od 1887. do 1889. godine, prvi je časopis koji se pojavljio u Leskovcu. Pokretač, vlasnik i urednik bio je nastavnik leskovačke Gimnazije Dimitrije Aleksić3. Časopis ,,Bratstvo’’ Društva ,,Sv. Sava’’, rasturao je njegov pododbor, koji je osnovan u Leskovcu 1888. godine4.
Godine 1896. osnovana je prva pozorišna diletanska grupa koja je upotpunila kulturni život u gradu. Osnivački su bili profesori leskovačke Gimnazije, a značajnu ulogu u tome imao je i Radoje Domanović, nastavnik ove škole (1898), koji je taj događaj opisao u provovetki ,,Pozorište u palanci’’5.
List ,,Đački napredak’’ pojavio se 1905. godine i izlazio je devet godina, do 1914. godine6.
Početkom XX veka potekla je inicijativa od tekstilnih i drugih fabričkih radnika za osnivanje kulturno-umetničkog društva. Najpre je u kafani ,,Central’’ 1904. godine osnovana kulturno-umetnička grupa čiji je predsednik bio Nikola Kostić Andikalj. Grupa je imala dve sekcije: diletansku i recitatorsku. Prvi pozorišni komad koji je diletanska grupa pripremila bio je ,,Ciganka’’. Kulturno.umetnička grupa je od 1906. godine radila kao kulturno-umetničko društvo ,,Abrašević’’ u kme je formirana i horska sekcija nazvana Radničko pevačko društvo. Pored priredbi u Leskovcu i okolnim gradovima, KUD ,,Abrašević’’ je učestvovao u prvomajskim proslavama i drugim manifestacijama. Balkanski i Prvi svetski rat prekinuli su rad ovog društva7.
U kulturnoj životu Leskovca krajem XIX i početkom XX veka bilo je značajnih ličnosti. Jedan od njih je Dimitrije Aleksić, urednik ,,Crkvenog glasnika’’, sveštenik koji je bio i pisac mnogih pesama i pripovedaka s motivima iz biblije i crkvene istorije. Josif Kostić je 1891. godine napisao svoje uspomene o oslobođenju Leskovca, Vlasotinca i okoline, a Gliša Kostić je 1898. godine štampao svoje uspomene o školovanju u Leskovcu. Radoje Domanović je vrlo kratko boravio u Leskovcu. Zapaženi dramski pisac, glumac i reditelj bio je Sima Bunić, rođen 1882. godine u Leskovcu. Završio je šest razreda Gimnazije. Bio je rukovodilac pozorišne grupe i vrlo intenzivno se bavio ovim poslom od 1905. do smrti 1914. godine. Najpopularnija je bila njegova komedija ,,Doček kranja Milana u Leskovcu’’. Pisao je i pesme i sarađivao u niškom listu ,,Pozorištance’’. Učitelj Vladimir Petrović ispitivao je narodni život i običaje u selima Razgojni, Grdašnici, Gornjoj i Donjoj Lokošnici i sakupio je malu zbirku lirskih narodnih pesama. Zajedno sa učiteljem Krstom Dimitrijevićem štampao je i dva dečja almanaha. Učitelj Dimitrijević je objavio jedan broj priča i poslovica, a učitelj Đorđe Stojanović malu zbirku priča i jednu pripovetku iz seoskog života. U brošuri ,,Srpski jezik kao sredstvo za učvršćivanje morala i podizanje narodnog blagostanja’’ učitelj Arsenije Šijaković se zalagao za prosvećivanje naroda8.
Ključni događaji s početka XX veka do 1918. godine, svakako su balkanski ratovi, Toplički ustanak i Prvi svetski rat. O tim događajima veznim za leskovčaki kraj i šire prostore, postoji bogata literatura, odnosno građa, kao i veliki broj naučnih radova.9
|
